Week 2

HET MAKEN VAN DE GATEN IN DE NAAF 

​De twee naven (of dommen) zijn netjes afgewerkt door de houtdraaier. Wij gaan er nu gaten inboren  waar we later de spaken in kunnen bevestigen. Hiervoor gebruiken we een bijzondere machine, namelijk een soort een verdeelapparaat waar je de naaf in kan klemmen om er vervolgens perfecte gaten in te maken met een langgatboor én een beitel.

---

Het verdeelapparaat bestaat dus uit twee delen:

• Een grote gietijzeren tafel.
  Deze is voorzien van een langgatboor die aangedreven wordt met een motor en een tweede bevestiging voor een beitel. De beitel draait niet rond en wordt gebruikt om het geboorde gat recht te kappen. Eerst worden de gaten geboord en vervolgens wordt de beitel met een hefboom bediend om het gat te kappen.
  
  
• Een gietijzeren bevestigingssysteem voor de naaf.
  ​De naaf wordt ingeklemd op de as. Aan het uiteinde van deze as zit een soort wiel waarin je met behulp van een reeks gaten (8, 10, 12 of 14 gaten) het aantal spaken kan kiezen (8, 10, 12 of 14 spaken). Wij gaan een wiel maken met 14 spaken. Er is een hendel die in het gat van de spaakverdeling wordt gestoken en die elke keer handmatig wordt verplaatst om de verschillende spaken te kunnen boren. Door altijd naar dezelfde kant te draaien en de hendel in het juiste gat te steken, bekomt men een perfecte verdeling van de gaten. 

​De hoek van de boringen verschilt aan weerszijden van het gat: één zijde van het gat is recht, terwijl het andere taps naar binnen toeloopt (de binnenkant van het gat wordt zo smaller). Hierdoor kan de spaak in het gat geklopt worden (en zal deze zich vastzetten zonder lijm). De hoek kan afgesteld worden door de hele tafel te draaien in de gewenst hoek. 

Op het uiteinde van de spaak maken we een pen. Deze pen wordt in het gat van de naaf geklopt.

---

HET KOPIËREN VAN DE SPAKEN

​We gaan de spaken maken met behulp van een kopieerfrees en een moederspaak (= mal). Er moet aan beide kanten van de spaak +-5 mm speling genomen worden om de correcte vorm te kunnen kopiëren. De uiteindelijk afmetingen zijn 30 x 40, dus de spaken worden gezaagd op 35 x 45.

​Alle spaken worden gezaagd uit kurkdroog essenhout. De opdelingen worden gemaakt met de vlakbank, de lintzaag en de tafelzaag. In totaal zijn er 14 spaken per wiel, dus er worden 28 stukken hout voorbereid voor de kopieerfrees.

De spaken worden voorzien van een centerpunt om ze vervolgens  in de machine te kunnen spannen. Hiervoor wordt een speciale pons gebruikt die correspondeert met de (meeneem-)tand op de kopieerfrees. Deze pons moet, onder een zwakke hoek, precies in het midden van één van de uiteinden van de spaak ingeslagen worden. Het andere uiteinde van de spaak wordt voorzien van een eenvoudige centerpons. 
 
Na deze voorbereidingen wordt het kopieerapparaat in gang gezet. We kunnen twee spaken tegelijkertijd kopiëren. Dit duurt ongeveer 20 minuten.

De machine moet elke keer handmatig ingesteld worden.
Dit doen we door de slede van de machine helemaal naar voren te schuiven. De moedermal zie je centraal in de machine zitten met aan beide kanten een nieuwe spaak. Als alles gereed staat, wordt de machine aangezet. De aandrijfriem begint te lopen, de messen draaien en de spaken draaien rond hun as. Het bewegende deel van de bank wordt manueel naar beneden gelaten. In het midden loopt een volger over de moedermal die de vorm overneemt. De ronddraaiende messen zijn op exact dezelfde hoogte ingesteld en halen hout weg. De machine wordt geactiveerd door aan de zijkant met een hendel het wormwiel in de tanden te trekken. De machine loopt nu heel geleidelijk over de slede naar achteren, waarbij telkens hout wordt weggenomen. 

---

​De spaken worden nagenoeg perfect gekopieerd. Het resultaat is bijgevolg zeer bevredigend. 

De kopieerfrees vraagt veel onderhoud. Er is een rudimentaire afzuiging voorzien die origineel niet op de machine aanwezig was. Deze bestaat uit een kap met een buis die boven de messen wordt geplaatst om de houtspanen af te voeren. Ondanks de afzuiging vliegen de spannen in het rond. Om de zoveel tijd (om de 10 spaken) wordt de machine gereinigd en worden de geleiders ingesmeerd met smeerolie en petroleum. Ook de aandrijfriem wordt ingevet met riemenvet zodat de riem niet begint te slippen over de poulies

---

Volgende week...

Met een vlakschaaf hebben één van de uiteindes van de spaak mooi vlak gemaakt. Dit zuivere vlak is nodig als referentie om een perfect georiënteerde pen te maken. Hier werken we volgende verder aan.