KARRENMUSEUM ESSEN
  • Bezoek ons
    • Praktische informatie
    • Kalender
    • Met het gezin
    • Met de klas
    • Met een gids
  • Expertisecentrum
  • Steun het museum
    • Ons verhaal
    • Word vrijwilliger
    • Onze sponsors
  • Contact

MEESTER - LEERLINGTRAJECT

Week 2

23/1/2023

0 Comments

 
HET MAKEN VAN DE GATEN IN DE NAAF 

​De twee naven of dommen zijn afgewerkt door de houtdraaier. We gaan er nu de gaten inboren met een verdeelapparaat (langgatboor met inrichting)

De machine bestaat uit twee delen:

  • Een grote gietijzeren tafel. Deze is voorzien van een boor die aangedreven wordt met een motor en een tweede bevestiging voor een beitel. De beitel draait niet rond, die wordt gebruikt om het geboorde gat recht te kappen. Eerst worden de gaten geboord en vervolgens wordt de beitel met een hefboom bediend om het gat te kappen.

  • Een gietijzeren bevestigingssysteem voor de naaf. De naaf wordt ingeklemd op de centerpunten en vastgespannen op de as. De as heeft aan het uiteinde een wiel. Op dit wiel zijn gaten voorzien voor verschillende spaakverdelingen (8,10,12 en 14 spaken). Er is een hendel die in het gat van de spaakverdeling wordt gestoken en die elke keer handmatig wordt verplaatst om de verschillende spaken te kunnen boren. Door altijd naar dezelfde kant te draaien en de hendel in het juiste gat te steken, bekomt men een perfecte verdeling van de gaten. 
​De hoek van de boringen verschilt aan weerszijden van het gat: één zijde van het gat is recht, terwijl het andere taps naar binnen toeloopt (de binnenkant van het gat wordt zo smaller). Hierdoor kan de pen van een spaak in het gat geklopt worden (en zal deze zich vastzetten zonder lijm). De hoek kan afgesteld worden door de hele tafel te draaien in de gewenst hoek. 
 
Eén van wielen wordt voorzien van verspringende spaken (verspringing van 8 millimeter). Hiervoor moet het verdeelapparaat dubbel zoveel keer worden ingesteld, omdat de hoek van de spaken verschilt tussen de voorspaak en de achterspaak.

HET KOPIËREN VAN DE SPAKEN
​Een proefspaak wordt deze dag nog gekopieerd op de kopieerbank. De dimensies worden hiervoor bepaald. Er moet aan beide kanten van de spaak +-5 mm speling genomen worden om de correcte vorm te kunnen kopieren. De uiteindelijk afmetingen zijn 30 x 40, dus de spaken worden gezaagd op 35 x 45.
​Alle spaken worden gezaagd uit kurkdroog essenhout. De opdelingen worden gemaakt met de vlakbank, lintzaag en tafelzaag. In totaal zijn er 14 spaken per wiel, dus er worden 28 stukken hout voorbereid voor de kopieermachine (of kopieerfrees)

​Vervolgens moeten alle spaken voorzien worden van een centerpunt om ze in de machine te kunnen spannen. Hiervoor wordt een speciaal gemaakte pons gebruikt, die correspondeert met de tand op de machine. Deze pons moet precies in het midden van de uiteinden en in een lichte hoek ingeslagen worden. De ander kant wordt voorzien van een eenvoudige centerpons. 
 
Na deze voorbereidingen wordt het kopieerapparaat in gang gezet, en kunnen twee spaken per keer gekopieerd worden. Het kopieerproces duurt ongeveer 20 minuten per spaak. De machine moet elke keer handmatig ingesteld worden.
 
Om de machine in te stellen wordt de slede helemaal naar voren geschoven. De moedermal (centraal) zit reeds op zijn plek en wordt gebruik voor alle spaken. Aan beide kanten wordt een nieuwe spaak geklemd op de centerpunten en met een schroefdraad en met wielen en hendels worden ze gefixeerd in deze positie. Als alles gereed staat, wordt de machine aangezet. De aandrijfriem begint te lopen, de messen draaien en de spaken draaien rond hun as. Het bewegende deel van de bank wordt manueel naar beneden gelaten. In het midden loopt een volger over de moedermal en neemt de vorm over van deze spaak. Ronddraaiende messen zijn op exact dezelfde hoogte ingesteld en halen hout weg. De machine wordt geactiveerd door aan de zijkant met een hendel het wormwiel in de tanden te trekken. De machine loopt nu heel geleidelijk naar achteren, waarbij telkens hout wordt weggenomen. 


De machine vraagt veel onderhoud. Er is een rudimentaire afzuiging voorzien die origineel niet op de machine aanwezig was. Deze bestaat uit een kap die boven de messen geplaatst is en waarop een buis geplaatst is die houtspanen afvoert. Ondanks de afzuiging vliegen de spannen in het rond, en worden geleiders, slede en tandrad ondergeblazen met houtspanen en stof. Om de zoveel tijd (om de 10 spaken) wordt de machine gereinigd en worden de geleiders ingesmeerd met smeerolie en petroleum. Ook de aandrijfriem wordt ingevet met riemenvet, zodat de riem niet begint te slippen over de poulies
​De spaken worden nagenoeg perfect gekopieerd met geringe foutjes. Het resultaat is zeer bevredigend. Om de spaken voor te bereiden om de pennen aan de kant van de dom te maken, wordt nog wel een bewerking uitgevoerd, namelijk het vlakken van een kant aan het uiteinde. Dit zuivere vlak is nodig als referentie om perfect georiënteerde pen te maken. Dit wordt met een vlakschaaf gedaan in een bankvijs.

WEEK 3
Volgende week worden de pennen aan de spaken gemaakt en zullen de velgen verder worden voorbereid op de topie.
0 Comments

Week 1

16/1/2023

0 Comments

 
WAT VOORAF GING...
​In 1975 startte Patrick Schroven in O.L.V-Waver een bedrijf dat zich specialiseerde in het restaureren van historische luxerijtuigen, koetsen en sledes. Het groeide uit en kende een internationaal bereik. Waar gedurende enkele decennia de vraag naar restauraties haast niet te volgen was, is vandaag de afzetmarkt volledig ingestort en is het bedrijf in afbouw. Samen met het bedrijf dreigt nu ook de jarenlange opgebouwde kennis inzake rijtuigbouw en het grote netwerk aan onderaannemers en toeleveranciers (koperslagers, wevers, glasbewerkers,…) uit beeld te verdwijnen. 
Voorbereiding naaf (links), mallen voor aftekenen van de velgen (centraal), kopieerfrees met moedermal voor het maken van de spaken (rechts)
Tijdens een kort maar intensief traject worden Arne Libert (zelfstandig restaurator en deeltijds praktijkdocent hout-polychromie binnen de opleiding conservatie en restauratie aan de UA) en Dieter van Mol (collectiebeheerder bij het Karrenmuseum in Essen) ondergedompeld in de wereld van 'P. Schroven. - Rijtuigbouw en restauratie'.

DE KENNISMAKING (notities van Arne Libert)
Na een korte kennismaking met onze meester Patrick Schroven en de cameraploeg, zijn we er direct ingevlogen! Alle oude machines werden ontdaan van stof en roest, gereinigd met WD40 en de bewegende elementen werden ingevet met een mix van smeerolie en petroleum. Met deze machines gaan we leren hoe we de verschillende onderdelen van een houten wiel kunnen maken, namelijk de naaf (centraal), de spaken en de velgsegmenten.
Jazeker! Er wordt ook een reportage van dit meester-leerlingtraject gemaakt! ​In samenwerking met Jan Vromman (vakdidacticus Film aan het RITCS - https://www.ritcs.be/nl/jan-vromman) wordt een film van 10 à 15 minuten gemaakt waarin het vakmanschap in transitie geportretteerd zal worden: vanuit een bedrijf in bloei tot een bedrijf in afbouw, tot de museale en academische context waarin het vakmanschap vandaag nog steeds relevantie vindt.
In het magazijn vinden we hout voor de naven (olmenhout)  en een moedermal voor de  spaken. In het verleden werden de naven reeds ruw op maat gedraaid en de kern uitgeboord om barstvorming te voorkomen. Het is nu aan ons om de naven verder voor te bereiden zodat deze naar een professionele houtdraaier opgestuurd kunnen worden. Hiervoor vullen we de uitgeboorde gaten opnieuw op met een tap (zo kan de houtdraaier het centerpunt bepalen) en maken we een heldere technische tekening.

Na het afwerken van de technische tekening,  volgen de eerste stappen van het maken van de spaken en de velgen. Eén van de machines is een kopieerfrees voor het machinaal vervaardigen van de spaken. Na het reinigen en het afstellen van de machine, nemen we de moedermal onder handen. Deze moet namelijk  kleiner gemaakt worden en met raps en vijl gezoet worden.

Tot slot bereiden we ook de velgen voor: we tekenen ze met behulp van een mal op een dikke houten plank af en zagen ze vervolgens met een lintzaag uit. In een volgende les gaan we dieper in op de verschillende onderdelen van het wiel en de daarbij horende machines!

Picture
We leren ook de val van het wiel te berekenen, de lengte van de spaken te bepalen en de binnendiameter op te meten.

Dingen die ik niet mag vergeten:
  • Overval
  • Toespoor
  • Verhoudingen van een koets  
  • Houtsoorten voor wielen: essen, acacia, olm,..
0 Comments

    Het traject

    De kennis van het machinaal vervaardigen van een houten wiel is in Vlaanderen zo goed als verdwenen. Dankzij de beurs 'Vakmanschap' van de Vlaamse overheid wordt het machinepark van het bedrijf ‘P. Schroven - Rijtuigbouw en restauratie’ nog een laatste maal samen met twee enthousiaste leerlingen in werking gezet...

    ​Meet the students:​​
    Tijdens 108 lesuren leren Arne en Dieter het atelier van 'P. Schroven' van binnen en buiten kennen. Op het einde van de rit leveren ze twee wielen op waarvan de  onderdelen met behulp van diverse machines gemaakt zullen worden.

    Archives

    January 2023

    Categories

    All

    RSS Feed

Home
Contact

Nieuwsbrief
Foto
Karrenmuseum Essen vzw
btw - 0872.101.165

Privacy & cookie verklaring
  • Bezoek ons
    • Praktische informatie
    • Kalender
    • Met het gezin
    • Met de klas
    • Met een gids
  • Expertisecentrum
  • Steun het museum
    • Ons verhaal
    • Word vrijwilliger
    • Onze sponsors
  • Contact